Η νηστεία τών Αγίων Αποστόλων - απάντηση στούς « ΓΟΧ » . Π. Επιφανίου Θεοδωρόπουλου .



Απάντηση τού π. Επιφανίου πρός τούς διαστρεβλωτές τής παραδόσεως παλαιοημερολογίτες - « ΓΟΧ ».

Είχε δυνατή πένα ο μακαριστός π. Επιφάνιος .
Αιωνία τού η μνήμη .


Οι πρωτοκορυφαίοι άγιοι Απόστολοι Πέτρος καί Παύλος ,
τοιχογραφία έκ τού Καθολικού τής Ι. Μ. Βατοπαιδίου .



Περί τήν νηστείαν τών Αγίων Αποστόλων .

    Νεαρὸς θεολόγος, λαβὼν ἀφορμὴν ἐκ τῆς ἀρξαμένης νηστείας τῶν Χριστουγέννων, ἠρώτησεν ἠμᾶς περί τῆς γενομένης, διὰ τῆς ἀλλαγῆς τοῦ Ἡμερολογίου, συντμήσεως τῆς νηστείας τῶν ἁγίων Ἀποστόλων. Συγκεκριμένως τὸ ἐρώτημα ἦτο : « Ἐπετρέπετο ὁ ἐπελθών, διὰ τῆς διορθώσεως τοῦ Ἠμερολογίου, περιορισμὸς τής νηστείας τῶν ἁγίων Ἀποστόλων ; Καὶ ὁ περιορισμὸς οὗτος, ὁ ὁποῖος ἐνίοτε φθάνει μέχρι καταργήσεως τῆς νηστείας, μήπως ἀποτελεῖ δικαιολογίαν διὰ τὴν στάσιν τῶν Παλαιοημερολογιτῶν ;»

    πειδὴ ἡ δοθεῖσα ἀπάντησις ἔχει γενικώτερον ἐνδιαφέρον, κρίνομεν σκόπιμον νὰ καταχωρίσωμεν αὐτὴν εἰς τὰς στήλας τοῦ « Ὀρθοδόξου Τύπου » ἐπὶ τῇ ελπίδι ὅτι θὰ οφελήσῃ καλοπροαιρέτους ψυχάς. Λοιπόν:
Εἶνε ἀληθὲς ὅτι ἡ εἰσαγωγὴ τοῦ διορθωμένου Ἰουλιανοῦ (καὶ ὄχι τοῦ Γρηγοριανοῦ(*1), ὡς ἰσχυρίζονται τινές ἀμαθεῖς ἤ κακόπιστοι) Ἡμερολογίου εἱς τὴν Ἐκκλησίαν μας περιώρισε κατὰ δέκα τρεῖς ἡμέρας τὴν νηστείαν τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, ἐνίοτε δέ ὅταν τὸ Πάσχα εἶναι ὄψιμον, τὴν ἐξαφανίζει τελείως. Τοῦτο ὅμως πολύ άπέχει ἀπὸ τοῦ νἀ δικαιολογῆ τὴν ἀνταρσίαν τῶν Παλαιοημερολογιτῶν κατὰ τῆς Ἐκκλησία. Ἐὰν ἤθελον νὰ κρατήσουν τὸ Παλαιὸν Ἡμερολόγιον, διατηροῦντες ἐν ταυτῶ καὶ τὴν κανονικὴν κοινωνίαν μετὰ τῆς Ἐκκλησίας οὐδεὶς ὁ ἀντιλέγων. Αὐτό ἄλλωστε, ἔπραξε τὸ Ἅγιον Ὄρος. Ποῖος τὸ κατέκρινεν ; Ὁ περιορισμὸς τῆς νηστείας τῶν ἀγίων Ἀποστόλων ( ἡ ὁποία, σημειωτέον, ὑπὸ οὐδεμιᾶς Οἰκουμενικῆς Συνόδου ἐνομοθετήθη, ἀλλ᾿ ἁπλῶς καθιερώθη παλαιόθεν ἐν τῆ πράξει, ὡς τοιαύτη δὲ εἶνε σεβαστὴ ἀναμφιβόλως,) δὲν ἐγένετο ὑπὸ τοῦ α΄ ἤ β΄ ἀτόμου, λαϊκού ἤ Κληρικοῦ, ἀλλ᾿ ἐγένετο ἐπισήμως ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας διὰ τῆς αποδοχῆς τῆς διορθώσεως τοῦ Ἡμερολογίου. Αἱ ἄλλαι δὲ Ἐκκλησίαι, αί ἐμμεἰνασαι ἐν τΠαλαιῶ Ἡμερολογίῳ, δὲν διέκοψαν τὴν μετὰ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἤ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως κοινωνίαν παρὰ τὴν (κακῶς γενομένην, ὡς ἔχομεν πλειστάκις γράψει,) ἀλλαγὴν τοῦ Ἡμερολογίου καί τὸν ἐκ ταύτης προελθόντα περιορισμὸν τῆς νηστείας τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, ἀλλὰ συνὲχισαν τὰς μετ᾿ αὐτῆς κανονικὰς σχέσεις. Κατόπι τῶν ὡς ἄνω, ποῖος ἔχει δικαίωμα νὰ διαρρηγνύῃ τοὺς μετὰ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος κανονικοὺς δεσμούς, χωρὶς νὰ καθίσταται ΥΠΕΡ-Ἐκκλησία; Ἀλλ᾿ ὅστις καθίσταται ΥΠΕΡ-Ἐκκλησία, τίθεται απλῶς ἐκτὸς Ἐκκλησίας, δηλαδὴ γίνεται σχισματικός ἤ αιρετικός .
    Ἀπορῶ μάλιστα πῶς οὶ Παλαιοημερολογῖται, μὲ τὴν νοοτροπίαν τήν ὁποίαν ἔχουν, δὲν... ἀναθεματίζουν καὶ ὅλους τοὺς Πατριάρχας, ὅλους τοὺς Ἐπισκόπους, ὅλους τοὺς Κληρικούς, ὄλας τὰς Συνόδους, ὄλας τὰς Ἐκκλησίας, ὅλους τοὺς Ἁγίους, ὅλους τοὺς πιστούς, απὸ τοῦ εβδόμου αἰῶνος μέχρι σήμερον. Θὰ ἐρωτηθῶμεν: Διατί; Διότι, ἁπλούστατα, μέχρι τότε, δηλαδὴ μέχρι τοῦ ἑβδόμου αἰώνος, ἡ νηστεία τῶν ἁγίων Ἀποστόλων δὲν διήρκει ὅσον σήμερον, ἀλλ᾿ ἦτο πολὺ μεγαλυτέρα. Ἐξηγοῦμαι ἀναλυτικώτερον: Ἡ νηστεία αὕτη ἀρχικῶς ἦτο διαρκείας μιᾶς ἑβδομαδος. « Τγὰρ ἑβδομάδι μετὰ τὴν ἁγίαν Πεντηκοστὴν ὁ λαὸς νηστεύσας ἐξῆλθε περὶ τὸ κοιμητήριον εὔξασθε». Μ. Ἀθανασίου «Περί τῶν διαβαλλόντων τὴν ἐν διωγμ φυγὴν αὐτοῦ», παρ. 6. (Β.Ε.Π.Ε.Σ., 31,36). Καί αἱ «Ἀποστολικαὶ Διαταγαί» ὁρίζουν(Ε,ΧΧ, 14): « Μετὰ οὖν τὸ ἑορτάσαι ὑμᾶς τὴν Πεντηκοστὴν ἑορτὰσατε μίαν ἑβδομάδα καί μετ΄ ἐκείνην νηστεύσατε μ ί α ν (ἑβδομάδα)» (Β.Ε.Π.Ε.Σ., 2,93). Ἀσχέτως τοῦ χρόνου ἐνάρξεως τῆς νηστείας ( τὸ πρῶτον κείμενον ἐννοεῖ αὑτὴν γινομένην κατ΄ αὐτήν ταύτην τὴν εβδομάδα τῆς Πεντηκοστῆς, δηλαδή ἀρχομένην ἀπὸ τῆς ἐπαύριον τῆς Πεντηκοστῆς(*2), έντὸ δεύτερον κείμενον ἐννοεῖ αὐτὴν γινομένην μίαν ἑβδομάδα βραδύτερον), τὸ βέβαιον εἶνε ὅτι τότε ἡ μετά τὴν Πεντηκοστὴν νηστεία ἦτο διαρκείας μιᾶς καὶ μόνον ἑβδομάδος. (Τότε δὲν εἶχεν άκόμη θεσπισθῆ ἡ ἑορτὴ τῶν ἁγίων Ἀποστόλων τῇ 29ῃ Ἰουνίου. Παρὰ ταῦτα ἡ νηστεία αὕτη συνεδέετο πρὸς τοῦς ἁγίους Ἀποστόλους, διότι οὗτοι μετὰ τὴν Πεντηκοστήν ἐξαπεστάλησαν εἰς τὸ κήρυγμα). Κατὰ τοὺς μετέπειτα ὅμως αἰῶνας ἡ νηστεία αὕτη κατέστη λίαν ἐκτεταμένη. Ἤρχιζεν ἀπό τῆς ἐπομένης τῆς εορτῆς τῶν ἀγίων Πάντων καὶ ἐπερατοῦτο τῇ 14ῃ Αὐγούστου! Περιελάμβανε δηλαδὴ καὶ ὁλόκληρον τόν μῆν Ἰούλιον, πρᾶγμα ὅπερ σημαίνει ὅτι ἦτο ἡ μακροτέρα νηστεία τοῦ ἔτους, υπερβαίνουσα κατὰ πολὺ εἰς μῆκος καὶ αὐτήν τὴν Μ. Τεσσαρακοστήν. Ἐν δηλαδὴ ἡ Μ. Τεσσαρακοστή, ὁμοῦ μετά τῆς Μ. Εβδομάδος, φθάνει τὰς 48 ἡμέρας, ἡ νηστεία τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, ἐν περιπτώσει μὲν ὀψίμου Πάσχα ἔφθανε τὰς 55 ἡμέρας, ἐν περιπτώσει δὲ πρωΐμου Πάσχα ἔφθανε τὰς 89 ἡμέρας ! Ἐπ᾿ αύτοῦ ἔχομεν σαφεστάτην μαρτυρίαν τοῦ κατὰ τὸν Ζ΄ αἰῶνα ἀκμάσαντος ἁγίου Ἀναστασίου τοῦ Σιναΐτου : « Ἡ δὲ μετὰ τὴν Πεντηκοστὴν νηστεία, αὕτη ἐστὶν ἡ ἐν ταῖς Διατάξεσι τῶν ἁγίων Ἀποστόλων ρηθεῖσα. Φασὶ γὰρ ἐν ταύταις, ὅτι μετὰ τὴν Πεντηκοστὴν ἑορτάσατε ἑβδομάδα μίαν καὶ μετ᾿ ἐκείνην νηστεύσατε... Ἐνηστεύετο τηγαροῦν ἡ τοιαύτη νηστεία (σημ. : κατὰ τοὺς πρὸ τοῦ ἁγίου ναστασίου χρόνους) μέχρι τῆς Κοιμήσεως τής Θεοτόκου· πὸ δὲ τῶν ἁγίων Πατέρων δι᾿ οἱκονομίαν ἑξεκόπη , τὸ μὲν διὰ τὸ παρεμπίπτειν ταῖς ἐθνικαῖς νηστεἰαις..., τὸ δέ, ὡς ἕμοιγε καταφαίνεται, καὶ διὰ τὴν ὀλιγωρίαν καὶ τὸ ἁπρόθυμον τῶν ἀνθρώπων· ἐτυπώθη δὲ ἄχρι τῆς εορτῆς τῶν ἁγίων Ἀποστόλων νηστεύειν, εἶθ᾿οὕτως ἐπιλύειν· εἶταπ᾿ ἀρχῆς Αὐγούστου νηστεύειν, ἄχρι τῆς Κοιμήσεως τής Θεοτόκου, καί πάλιν διαλύειν...». Ὁλόκληρος δηλαδή μήν, ὁ Ἰούλιος, ἀφαιρέθη!( Ἀναστασίου τοῦ Σιναΐτου, « Περὶ τῶν ἁγίων Τεσσαρακοστῶν ». Γ. Ράλλη Μ. Ποτλῆ « Σύνταγμα τῶν θείων καὶ Ἱερῶν Κανόνων », τόμ. Δ΄, σελ. 583-584).
    Τί «κάθηνται» λοιπὸν οἱ ἀγαπητοὶ Παλαιοημερολογῖται, οἱ μὴ ἀνεχόμενοι οὐδεμίαν μεταβολὴν εἰς ἀρχαῖα ἔθιμα καὶ παραδόσεις; Ἐἀν εἶνε συνεπεῖς πρὸς ἑαυτούς, ὀφείλουν, πρῶτον, νὰ ἐπαναφέρουν τὴν νηστείαν αὐτήν εἰς τὴν πρὸ τοῦ Ζ΄ αἰῶνος θέσιν τῆς, ὥστε νὰ καλύπτῃ καὶ ὁλόκληρον τὸν Ἰούλιον· καὶ δεύτερον, ὀφείλουν νὰ ἀποκηρύξουν ὅλας τὰς Ἐκκλησίας, ἀπὸ τοῦ Ζ΄ αἰῶνος ἕως σήμερον, ἐφ᾿ ὅσον αὗται ἐτόλμησαν νὰ περικόψουν ἀρχαιοπαράδοτον νηστείαν. Δὲν θὰ ἐξαιρέσουν ἐννοεῖται, τῆς ἀποκηρύξεως καὶ τόν ἅγιον Ἀναστάσιον, ὁ ὁποῖος ὁμιλεῖ μετὰ συμπαθείας καὶ ὄχι μετὰ βδελυγμίας περὶ τῶν τολμησάντων τὸ... ἀνοσιούργημα τῆς περικοπῆς, οὕς μάλιστα ὀνομάζει -ἄκουσον! ἄκουσον!- καὶ «ἁγίους Πατέρας»! Ἄν εἶνε ποτέ δυνατὸν «ἅγιοι Πατέρες» περικόπτουν νηστείας!... Ἀναμένομεν! Μεταξὺ τῶν ἀποκηρυχθησομένων θὰ εἴνε βεβαίως καὶ ὀ ἅγιος Θεόδωρος ὁ Στουδίτης, ὁ ὁποῖος: α) Δὲν κατήργησε τήν πρὸ αὐτοῦ γενομένην σύντμησιν τῆς ρηθείσης νηστείας. Καὶ β) Ἐπὶ πλέον ὥριζεν ὅτι κατὰ τὰς ἑορτὰς καὶ τὰ Σάββατα καὶ τὰς Κυριακὰς τόσον τῆς νηστείας αὐτῆς, ὅσον καὶ τῆς τοιαύτης τῶν Χριστουγέννων, πλήν τῆς καταλὺσεως ἰχθύος, ἐπιτρέπεται καὶ ἡ κατάλυσις τυροῦ καὶ ὠῶν !... Ἰδοὺ οἱ λόγοι αὐτοῦ: « Εἰς δὲ τὴν Τεσσαρακοστὴν τῶν ἁγίων Ἀποστόλων ἰχθύας καὶ τυρὸν καὶ ὠὸν οὐκ ἐσθίομεν, πλὴν τῶν ἡμερῶν ἐν αἷς ὥραν οὐ ψάλλομεν... ἐν δὲταῖς ἀργησίμοις ἐν αἷς ἠνιξάμεθα τυρὸν ἐσθίειν καὶ τὰ λοιπά, τῇ στ΄ τρώγοντες, γ΄ πίνομεν καὶ όψὲ β΄ . Οὗτος τύπος καὶ τῇ Τεσσαρακοστὴ τοῦ ἁγίου ἀποστόλου Φιλλίπου...» (Ε. Π. Migne 99,1713-1716)(*3). Δὲν εἶνε λοιπὸν καὶ αὐτὸς ἄξιος ἀποκηρύξεως;! Πολλμᾶλλον εἶνε ἄξιος ἀποκηρύξεως ὁ Πατριάρχης Ἀντιοχείας Θεόδωρος Βαλσαμὼν (ΙΒ΄ αἰών ), ὅστις ὄχι μόνον ἀποδέχεται τὴν παλαιοτέραν σύντμησι ἀλλὰ ὁμολογεῖ, ὅτι εἰς τὴν ἐποχήν τοῦ ἡ σύντμησις εἶχεν ἄφήσει ἀθίκτους μόνον ἑπτὰ ἡμέρας, τοὐλάχιστον διὰ τοὺς λαϊκούς.«...Ἡμεῖς δὲ σκοπήσαντες τὰ περὶ τούτου, ἀπολογούμεθα, ὅτι ἐξ ἀνάγκης προηγοῦνται νηστεῖαι πρὸ τῶν τεσσάρων τούτων ἑορτῶν, ἤγουν πρὸ τῆς έορτῆς τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ, τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Χριστοῦ καὶ Θεοῦ ἡμῶν καὶ τῆς Κοιμήσεως τῆς ἁγίας Θεοτόκου, πλὴν ἑπταήμεροι. Μία γὰρ τεσσαρακονθήμερος νηστεία ἐστίν, ἡ τοῦ ἁγίου καὶ μεγάλου Πάσχα. Εἰ δὲ τίς καὶ πλὲον τῶν ἑπτὰ ἡμερῶν κατὰ τὴν ἑορτὴν τῶν ἁγίων Ἀποστόλων καὶ κατὰ τὴν ἑορτὴν τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ νηστεύει ἤ ἑκοντὶ (= ἐξ ἰδίας θελήσεως) ἤ ἀπὸ κτητορικοῦ (=μοναστηριακοῦ) τυπικοῦ συνωθούμενος, ού καταισχυνθήσεται».( Γ. Ράλλη - Μ. Ποτλῆ, μν. Ἔργον, τόμ. Δ΄, σελ. 488.)
    Ἐπί τῇ εὐκαιρίᾳ θὰ εἴπω ὀλίγα καὶ περὶ μιᾶς ἄλλης νηστείας, ἡ ὁποία σὺν τῇ παρόδῳ τοῦ χρόνου κατηργήθη παντελῶς ἐν τῇ πράξει χωρὶς νὰ προκαλέση ὄχι ἀνταρσίας καὶ σχίσματα, ἀλλ᾿ οὔτε κἄν θόρυβον ἤ ἀντιδράσεις. Ἐννοῶ τὴν πρὸ τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ νηστείαν, ἡ ὁποία ἦτο πολυήμερος. Μόνον οἱ λαϊκοὶ εἶχον νηστείαν μιᾶς ἡμέρας, ἤτοι τὴν ἰδιαν ἡμέραν τῆς ἑορτῆςτοῦ Σταυροῦ. Οί Μοναχοὶ ὅμως εἶχον καὶ πρὸ τῆς ἑορτῆς νηστείαν διαρκείας 4 – 14 ἡμερῶν! Ἰδοὺ τί μαρτυρεῖ σχετικῶς ὁ ἅγιος Θεόδωρος ὁ Στουδίτης: «Οἱ μὲν οὺν μονάζοντες, εἱς δόξαν καὶ ἐπαινον τοῦ σταυρικοῦ ξύλου, δέκα καὶ τέσσαρας ἡμέρας διαφυλάτουσιν, ἄλλοι δώδεκα, ἄλλοι τέσσαρας· ὁ δὲ σύμπας λαὸς τοῦ Χριστοῦ, ἁγνοὶ πάντες διατηρῶσιν αὐτην τὴν ἡμέραν τῆς ὑψώσεως, ἤτοι τὴν δεκάτην τετάρτην τοῦ Σεπτεμβρίου μηνός».(Ε. Π. Migne 99, 1696). Ποῦ εἶνε σήμερον ἡ πολυήμερος νηστεία αὕτη πεό τῆς ἑορτῆς τοῦ Τιμίου Σταυροῦ; Εἰς ποίας ἱερὰς Μονὰς τηρεῖται; Ποῖοι Μοναχοὶ τῆν γνωρίζουν κἄν; Οὐδαμοῦ τηρεῖται καῖ οὐδεὶς τὴν γνωρίζει! Ἐξέλιπεν ὀλίγον κατ᾿ ὀλίγον χωρὶς νὰ ἀφήση ἴχνη...
    Διὰ τῶν ἀνωτέρω πολὺ ἀπέχω ἀπὸ τοῦ νὰ συνηγορῶ ὑπὲρ τῆς καταργήσεως ἤ τοῦ περιορισμοῦ τῶν νηστειῶν, ἔστω καὶ ἄν αὖται δὲν ἔχουν νομοθετηθῆ ὑπὸ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ὅπως ἡ νηστεία τῆς Τετάρτης καὶ τῆς Παρασκευῆς καὶ τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς. Πιστεύω ὅτι τὰ πράγματα πρέπει νὰ ἀφεθοῦν ὡς ἔχουν καὶ οἱ Ἑξομολόγοι, ἐν τῇ διακριτικαὐτῶν ἐξουσίᾳ, ἄς οἱκονομοῦν τοὺς πιστοὺς ἀναλόγως πρὸς τὴν δύναμιν ἑκάστου. Ἄς λείψουν αἱ ἀλλαγαὶ καὶ αἱ μεταρρυθμίσεις. Ἄς μὴ προκαλῶνται ἀμφισβητήσεις καὶ συγχύσεις. Ἄς πρυτανεύσῃ ἡ ποιμαντικὴ σύνεσις. Ἄς μὴ ταράττωνται αἱ συνειδήσεις τῶν ἁπλουστέρων. Οἱ Ποιμένες ἡμῶν ἄς μὴ λησμονοῦν τὸ ἀποστολικὸν ρῆμα: « Πάντα μοι ἔξεστιν, ἀλλ᾿ οὐ πάντα συμφέρει· πάντα μοι ἔξεστιν, ἀλλ᾿ οὐ πάντα οἰκοδομεῖ»(Α΄ Κορ. Ί, 23). Δὲν συνηγορῶ λοιπὸν ὑπὲρ οὐδεμιᾶς μεταβολῆς τοῦ καθεστῶτος τῶν νηστειῶν. Ἁπλῶς θέλω νά ἐπισημάνω διὰ τῶν ὡς ἄνω ὅτι ἡμεῖς οἱ πιστοὶ δὲν δυνάμεθα διὰ τοιαῦτα θέματα νὰ δημιουργῶμεν ἐπαναστάσεις κατὰ τῆς Ἐκκλησίας μάς καὶ σχίσματα καὶ κατατμήσεις.


--------------

    (*1) Βλ. Σελ. 52 τοῦ παρόντος (ὑποσ. Β΄)
  (*2) Τὸ «προηγούμενον» αὐτο παρέχει, νομίζομεν, ποιάν τινα λύσιν εἰς τὴν περίπτωσιν καθ᾿ ἥν, λόγῳ λίαν ὀψίμου Πάσχα, δὲν μεσολαβεῖ χρονικόν τι διάστημα μεταξὺ Κυριακῆς ἁγίων Πάντων καὶ ἑορτῆς ἁγίων Ἀποστόλων. Ἐν τῇ περιπτώσει ταύτῃ ἄς τηρῆται μικρά τις νηστεία ἐν αὐτῇ τῇ ἑβδομάδι τῆς Πεντηκοστῆς(καίτοι αὕτη εἶνε καταλύσιμος), κατὰ τὸ ὑπόδειγμα τῶν πιστῶν τῆς ἐποχῆς τοῦ Μ. Ἀθανασίου.
    (*3) Ὁ αὐτὸς ἅγιος Πατήρ, ὁμιλῶν καῖ περὶ τῆς νηστείας τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς, ἐδίδασκεν ὅτι ἐπιτρέπεται κατάλυσις ἰχθύος οὐ μόνον κατὰ τὴν Κυριακὴν τῶν Βαΐων, ἀλλὰ καὶ κατὰ τὸ πρὸ αὐτῆς Σάββατον τοῦ Λαζάρου!« Ἰχθύας δὲ οὐδαμῶς ἐσθίομεν τὴν ἀγίαν αὐτην νηστείαν (τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς), πλὴν τῇ μέρᾳ τοῦ Σαββάτου καὶ τῇ Κυριακ τῶν Βαΐων, εἰς δόξαν τοῦ κατελθόντος ἐκ τῆς νηστείας καὶ συνεσθιασθέντος ἐπὶ τῇ τοῦ Λαζάρου ἐγέρσει»! (Ε. Π. Migne 99, 1700).


« ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΤΥΠΟΣ », φὑλλον 22-11-1985.


Πηγή: Ἐπιφανίου Ι. Θεοδωροπούλου Ἀρχιμανδρίτου :
ΤΑ ΔΥΟ ΑΚΡΑ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΖΗΛΩΤΙΣΜΟΣ
(Ἀναδημοσίευσις ἄρθρων καὶ έπιστολῶν)
Ἔκδοσις 1986.






Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...